1835 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Tortum Kazası

Erzurum Vilayetinin ilçelerinden biri olan Tortum, geçmişten günü­müze tarihi öneme sahip olmuş önemli bir yerleşim alanıdır. Eskiçağ­larda Karaz kültür sahası içerisinde bulunmuş ve Bizans döneminde Theodosiopolis Theması`nın kuzey kısmında yer almıştır. Bizans`ın son valisi elinden alınarak sırasıyla Saltuklu, Selçuklu, Gürcülerin eline geçmiş, ardından Timur, Karakoyunlu ve Akkoyunlular yörede hüküm sürmüşlerdir. Evliya Çelebi`nin anlatımına göre Fatih Sultan Mehmed tarafından Osmanlı egemenliğine dâhil edilmiş yörede esas Osmanlı hâkimiyeti ise Kanuni Sultan Süleyman döneminde tesis edilmiştir. 1549`da fetih sonrası yapılan idari düzenlemede Er­zurum Eyaletinin bir parçası haline gelmiştir. Bu durum imparatorlu­ğun sonuna kadar aynen sürmüştür.

Erzurum ve havalisi, Osmanlı-Rus harplerinin bir neticesi olarak, 1828 yılından itibaren üç defa işgale uğramıştır. Rus işgalleri ve ilhakları bölge halkını geçici veya kalıcı göçe sürüklemiş, ahalisi iç kısımlarda, yokluklar üstüne, yeni hayatlar kurmak için mücadele etmiştir. Bu sü­reçlerde ölüm, hastalık, yokluk gibi acıları yaşamış ve hafızasında bu acı hatıraları muhafaza etmiştir. Pek çok akademik çalışma acı ve kahramanlıklarla dolu geçmişimizi öğrenme gayretinde olan bizlerin yolunu aydınlatmaktadır. Erzurum`da eksikliği en fazla hissedilen kaynaklardan birisi, bize çok kıymetli sosyal, idari ve iktisadi bilgiler sunan nüfus defterleridir. 1835 tarihinde Müslüman ve Gayrimüslim­lerin ayrı ayrı kaydedildiği nüfus defterlerini bir arada sunan bu eserin, Tortum`un sosyo-ekonomik tarihi açısından önemli bir boşlu­ğu dolduracağına inanıyoruz.