Alim ve Mütefekkir İmam Gazzali

Osmanlı son dönemi büyük âlimlerinden İsmail Hakkı İzmirli Cerîde-i İlmiyye’nin 1338/1919 tarihli 51. sayısında “İslâm Âlimleri ve Mütefekkirleri” başlıklı bir yazı dizisine başlamıştır. O, uzun bir sürece yaydığı bu projesinde muhtelif ekol ve düşünürleri ele almaktadır. Yazı dizisinin ele alınan ilk ismi İmâm Gazzâlî’dir. Elinizdeki eser Cerîde-i İlmiyye’de Osmanlı Türkçesi ile neşredilmiş olan yazıların derlenip transliterasyon formunda çevrilmesini içermektedir. Sözü edilen derginin “İslâm Âlimleri ve Mütefekkirleri” dizisinde yer alan “Gazzâlî” bölümü1338-1341/1919-1922 yılları arasında yayımlanmış olup 51. sayı ile 78.-79.sayıları arasında yer almaktadır. İsmail Hakkı İzmirli, Gazzâlî’nin ilmi hayatını üç döneme ayırmıştır. Buna göre dönemler; atîk, cedîd ve âhir olarak incelenmiştir. Gazzâlî, birinci devrede kelâm ve felsefe, ikinci devrede tasavvuf ve üçüncü devrede hadis ilmi ile meşgul olmuştur. Gazzâlî’nin hayatını bu şekilde ele alması İzmirli’nin kelâm, felsefe, tasavvuf ve sayılan ilimlere göre kısa olsa da hadis ilminin gelişimi, dönüşümü, meseleleri ve ekolleri hakkında görüşlerini takdime imkân vermiştir. Kelâm ve felsefeyi ele aldığı kısımda söz konusu iki ilim arasındaki ilişkinin nasıl olması gerektiğine dair ifadeleri, yaşadığı dönemde temsilcisi olduğu Yeni İlm-i Kelâm hareketinin özelliklerini yansıtır seviyededir. Bundan dolayı İzmirli’nin Gazzâlî’nin felsefe ile ilişkisine dair yorumları, yaşadığı dönem kelâmcılarına tavsiye olarak okunabilir. Bu kısımda İzmirli’nin Bâtınî anlayış üzerinden İbâhi yaklaşıma yönelik eleştirileri dikkat çekmektedir. O, Gazzâlî’nin hayatının ikinci evresi olan tasavvuf evresine yönelik açıklamalarında tasavvufun mahiyetine dair tasvirler yapmaktadır. Bu kısımda seyr-u sülûk mertebeleri ve şathiyyât açıklamaları istifade edilecek açıklamalardır. Söz konusu bu derlemenin Gazzâlî’nin ilgi alanındaki ilim dalları ve muhatap aldığı ekollere dair İzmirli’nin faydalı tasvir ve tahlillerini içerdiğini söylemek gerekir.
Eser İmâm Gazzâlî’nin kelam, felsefe ve tasavvuf gibi birçok alanda yazdıklarını toplu halde sunması itibariyle İmâm Gazzâlî okuyucuları için önemli bir kaynak ve eserlerine bir köprü olacaktır.