Basra Körfezi’nden Ağrı Dağı’na

Gilbert Ernest Hubbard (1885–1955), İngiliz diplomasi dünyasında iz bırakmış bir isim olmasının yanı sıra tarih alanındaki çalışmalarıyla da anılan bir şahsiyettir. 1913’te Osmanlı, İran, Rusya ve İngiltere arasında imzalanan anlaşma çerçevesinde kurulan “Osmanlı-İran Sınır Komisyonu” nda sekreterlik görevini üstlenen Hubbard, bu vesileyle hem bölgenin coğrafi koşullarına tanıklık etmiş hem de diplomatik süreci yakından gözlemlemiştir. Onun kaleminden çıkan notlar, yalnızca bir bürokratın raporu değil, aynı zamanda sahadaki gerçeklikleri irdeleyen değerli bir tanıklık niteliği taşır. Kitapta anlatılan coğrafya, Basra Körfezi’nden başlayarak Ağrı Dağı’na kadar uzanan geniş bir hattı kapsar. Bu yolculuk, Mezopotamya topraklarının içinden geçerken Bağdat’tan Urmiye Gölü çevresine, Azerbaycan’ın dağlık alanlarından Kürt aşiretlerinin yaşadığı vadilere kadar pek çok noktayı içerir. Sefer, Basra yakınlarındaki Mohommera’dan başlamış; kuzeye doğru ilerledikçe bölgenin hem doğal çeşitliliği hem de farklı halkların gündelik yaşamları aktarılmıştır. Eser basit bir seyahat anısından çok daha fazlasıdır. Askerî ve diplomatik gözlemleri, kültürel tespitleri de içerir. Hubbard, sınır çizme girişimlerinin arka planını belgelerken aynı zamanda Kürtlerin, Arapların ve Türklerin geleneklerini, sözlü kültürünü ve tarihsel hafızasını da esere taşır. Böylelikle ortaya, siyaset ile coğrafyanın etnografik gözlemlerle iç içe geçtiği, çok katmanlı bir tarihî anlatı çıkar.