Büyük Frederik

II. Frederik, çocukluğundan itibaren askeri disiplinle entelektüel merakın çatıştığı bir ortamda yetişmiş bir Prusya prensiydi. Babasının katı askerî terbiyesine rağmen müziğe, kitaplara ve Fransız düşüncesine sığınmış; tahta geçtiğinde bu iki eğilimi tek bir yönetim anlayışında birleştirmeyi başarmıştır. Devletin sert yapısını korurken, onu düşünceyle, eğitimle ve kültürle beslemiş; böylece Avrupa’nın ortasında hem korkulan hem hayranlık uyandıran bir krallık kurmuştur.
Ahmet Refik Altınay, Büyük Frederik’i kaleme alırken, tarih anlatısını bir merakın değil bir sorgulamanın aracı olarak kullanıyordu. Osmanlı’nın son yüzyılında çözülen askerî disiplinin ve zihinsel dağınıklığın karşısına, Prusya örneğinde düzen ve akıl temelli bir devlet tipini koydu. Altınay’ın ilgisi, Frederik’in kişiliğinden çok, onun temsil ettiği düşünsel inşaydı: kurumların, eğitimin ve ordunun aynı zihni temele dayanabildiği bir devlet fikri. Bu yönüyle eser satır aralarında Osmanlı modernleşmesinin acı tecrübelerini de bizlere hissettirir.
Büyük Frederik, tarih yazımı açısından kısa ama yoğun bir denemedir. Altınay’ın dili ne akademik bir katılığa ne de edebî süslemelere sığınır; sade ama dikkatli, öğretici ama yargısızdır. Bugün okunduğunda eser, hem bir biyografi hem de erken Cumhuriyet dönemi Türk aydınının Avrupa’ya yönelttiği bilinçli bakışın simgesi olarak değer taşır.