Derin Tarih Dergisi Sayı: 143 - Şubat 2024

Osmanlı’yı Yıkıma Götüren Süreç: İsyanlar Çağı
Derin Tarih olarak Şubat sayımızda, merceğimizi bir öncekinden biraz daha genişleterek, Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılışına tesir eden isyanlara odaklandık. Bilâdüşşâm’dan Balkanlara, adım adım yakılan ateşler ve sonrasında koskoca imparatorluğun zerrelerine ayrılması... Hepsinde de dı-şarıdan bazı ellerin İslâm topraklarını karıştırmak için kurduğu tuzakları ve hazırladığı desiseleri yakından göreceksiniz. Aslında, bu yönüyle, tarih bugün de tekerrür ediyor. Oldukça yanlı ve yan-lış biçimde “Arap İsyanı” olarak isimlendirilen son dönem Ortadoğu hadiselerini ise, daha evvel bu konuda müstakil bir sayı çıkardığımız için, dosyamızın kapsamı dışında tuttuk.
İsyanlar Çağı dosyamızda altını çizmek istediğimiz bir diğer husus da, söz konusu sürecin en ağır yükünü, imparatorluğun Müslüman tebaasının çekmiş olduğu gerçeğidir. Katliamlarla, sürgünlerle, tehcirlerle ve dışlamalarla, Osmanlı’nın yıkılışına eşlik eden nice dram, doğrudan doğruya Müslü-manların sırtına yüklenmiş ağır bir faturaya dönüşmüştür. Özellikle Balkanlar, bu konuda kıyamete kadar hatırlanacak nice ibretli tablolarla doludur...
“Osmanlı’yı Yıkıma Götüren Süreç: İsyanlar Çağı” dosyamızda Prof. Dr. H. Mustafa Avcı, Damat İbrahim’i başından, Sultan III. Ahmed’i tahtından eden Patrona Halil İsyanı’nı anlatırken Doç. Dr. Musa Kılıç Kabakçı Mustafa İsyanı’nın sebebinin III. Selim’in reformları olmadığı tespi-tinde bulundu. Dayılara karşı müdafaadan bağımsızlık savaşının ilk nüvelerine Sırp İsyanı’nı Bar-bara Jelavic’den okurken, 19. yüzyıl reformlarının en sancılı akisleri olan Bosna İsyanlarını Prof. Dr. Zafer Gölen kaleme aldı. Prof. Dr. Ayşe Nükhet Adıyeke diplomasi ve menfaat oyunlarının kıskacında kalan Girit Ayaklamalarını satırlara taşırken, Dr. Tuba Yıldız Avrupalı güçlerin gölge-sindeki Dürzî-Mârûnî çatışmalarına ışık tuttu.
“Osmanlı’yı Yıkıma Götüren Süreç: İsyanlar Çağı” dosya konusu haricinde ise Prof. Dr. İsmail Kara “Türkiye’de “millî” olan “dinî” olan değilse nedir?” sorusuna cevap verirken Tarihçi-Yazar Dursun Gürlek ile Galatasaray’ın temellerini yüzyıllar önce atan Gülbaba’nın kabrini ziyaret ettik. Prof. Dr. Kahraman Şakul “İpek Yolu gerçekte neyin yolu?” sorusuna cevap verirken Dr. Ah-met Uçar ile Agatha Christie’nin Türkiye ve Ortadoğu ajandasına göz attık. Araştırmacı-Yazar Ömer Kaptan ile kitâbelerden yansıyan ilahî gölgeyi seyrederken Tarihçi-Yazar Arif Emre Gündüz İzmit’te sürgün bir Macar kralının acı hikayesini anlattı ve Uzman Tarihçi Ali Özçelik Batı Anadolu dağlarının Afrikalı silahşorları Afro Zeybekleri kaleme aldı. Araştırmacı İbrahim Bozbeşparmak kitapların tozlu sayfalarına sevdalı bir ilim adamı olan İsmail Saib Sencer’in hayat hikayesini anlatırken Musiki Tarihi Uzmanı Tahir Günay ile kemençenin tarihine kulak verdik. Prof. Dr. İsmail Güleç, edebiyatımızda geniş bir yer tutan Köroğlu’nun asil bir eşkiya mı, yoksa ahlâksız bir haydut mu olduğuna cevap verirken Öğr. Gör. Deniz Çıkılı ile İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’nin ilk seferine göz attık. Osman Atasoy mütareke döneminde İslâm ve Bolşevizm arasın-daki uyuma odaklanırken Öğr. Gör. Mehmet Önder cumhuriyet döneminde bir toplum mühendis-liği projesi olarak tiyatroyu ele aldı. Tarihçi-Yazar H. Yıldırım Ağanoğlu ile İstanbul’a Bizans imparatorunun hediyesi olan Çemberlitaş’ın tarihini adımlarken son olarak Canan Aytaş ile Gü-müşhanevî’nin Rize’deki kütüphanesinin yorgun izlerini takip ettik.
Derin Tarih ek olarak bu ay, Binbaşı Nâil Bey’in kaleme aldığı Devr-i Hamid’de Bir Bahriyelinin Hatıraları kitabını bütün okurlarına armağan ediyor.
Tarih Okuyan Şaşırmaz