Ebu Hanife ve Mezhepler Tarihi İçerisindeki Yeri

Ebu Hanife, bir mezhebe ait olma ihtiyacını Hanefi mezhebine sarılmakla gideren milyonlarca Müslümanın en azından adını bildikleri bir şahsiyettir. Bununla birlikte onun fikirlerini benimseyen mezhep mensuplarının Ebu Hanife’yi ne kadar tanıdıkları problemlidir.

Ebu Hanife gibi meşhur ve belirli bir taraftar kitlesi bulunan şahısların önyargı veya taassup gibi unsurların devreye girmesi sebebiyle anlaşılması çok da kolay olmamıştır. Tarihsel süreçte pek çok Ebu Hanife figürü mevcuttur. Muhtelif mezheplerin kendilerine nispet ettiği, fikri otoritesine başvurduğu veya menkıbevi anlatılarla tarihsel kişiliğinin bir araya getirildiği Ebu Hanife figürleri yanında fikirlerinin tevil edildiği, ona kendisine ait olmayan görüşlerin nispet edildiği ve çeşitli sebeplerle eleştirilerin yöneltildiği de görülmektedir.

Ebu Hanife’yi övmek ya da yermek onu tanıtmak için yeterli olamamaktadır. Farkında olmadan onu örnek aldığını söyleyen Müslümanlara düşen sadece onu anlamaya çalışmak olacaktır. Zira onun yaşadığı dönemde görüşlerini benimseyenler her zaman onu en iyi anlayanlar olmuşlardır. Ebu Hanife’nin kendisi de onu takip edenlere benden her duyduğunuzu yazmayın demek suretiyle anlama unsuruna dikkatleri çekmiştir. Anlama faktörü işin içinden çıktığında görmekteyiz ki, Ebu Hanife menkıbelerden ibaret bir şahsiyet ya da amelleri önemsemeyen bir şahsiyete dönüşebilmektedir. Bizim bu çalışma ile amacımız Ebu Hanife’yi hayatını, fikirlerini, zihniyet yapısını objektif bir şekilde ortaya koymak olacaktır.

Çalışmamızın ilk kısmını oluşturan Ebu Hanife’nin Hayatı ve Eserleri bölümünde şahsiyetlerin içerisinde bulundukları zaman ve mekandan ayrı düşünülemeyeceğini göz önünde bulundurarak Ebu Hanife’ye yetiştiği zamanın ve mekanın etkilerinin ne boyutta olduğunu açıklamaya çalıştık. Bu noktada gözümüze çarpan mevali kimliğine, yetiştiği yer olan Kufe’ye ve yaşadığı zaman diliminde iktidarda bulunan Emevi Devleti’ne bu bölüm içerisinde yer verdik.

Ebu Hanife’nin itikadi alandaki yetkinliğini ön plana çıkarmayı tercih ettiğimiz bu çalışmamın ikinci bölümünü onun itikadi görüşlerine hasretmenin yaralı olacağı düşündük ve bölüm içerisinde genellikle kendi eserlerinden derlediğimiz itikadi görüşlerine yer verdik.

Çalışmamıza adını veren Ebu Hanife’nin mezhepler tarihi içerisindeki yerini ortaya koyma çabamız özellikle çalışmamızın üçüncü bölümünde öne çıktı. Onun mezhebi kimliğini ortaya koyduğumuz  Ebu Hanife’nin Mezhepler Tarihi İçerisindeki Yeri adlı bu bölümde bazı noktalara ayrıntılı yer vermeyi tercih ettik.

Kurucusu olduğu Hanefi mezhebine ise konunun genişlemesi endişesiyle yüzeysel olarak değinebildik. Diğer mezheplerle ilişkisine de değindiğimiz bu bölümde yine çalışmanın mahiyeti itibariyle sadece itikadi takipçilerine yer verdik. duygularla birlikte alt ve üst ekstremite pozisyonlarını ve hareketlerini, altıncı duyu olarak belirtmiştir.