El-Hariri’nin Makamat’ı

Basra’da doğan el-Hariri (1054-1122) tarafından yazılmış olan Maḳāmât, iyilik, doğruluk, cömertlik, alçak gönüllülük, yardım severlik, yiğitlik gibi temaların işlendiği elli kısa hikâyeden oluşur. Hariri’nin Maḳāmât’ı 1102-1111 yılları arasında yazdığı sanılmaktadır. Kitabın Abbasi Halifesi Müsterşid’in (1118-1135) veziri Anuşirvan bin Halid’e sunulduğu sanılmaktadır. 
Makāme tıpkı meclis gibi oturulan yer anlamına gelir (mevki anlamındaki makam sözcüğü de bu kökten türemiştir). Makamat makamenin çoğuludur yani makameler, celseler, oturumlar anlamına gelir. Geçmişte insanlar ateşin, ocağın vb etrafında toplanıp birbirlerine hikâyeler anlatırlardı. Burada her bir celsede, oturumda anlatılan hikâyeler, kıssalar kastedilmiştir. Maḳāmât bir tür nasihat eseridir ve öykülerde düzenbazlar, kötü niyetliler, halka kötü davranan hükümdarlar, yöneticiler eleştirilip gülünç duruma düşürülür. Öykülerde bolca vecize atasözü, deyim kullanılır. Hikayeler, Suruç, Nusaybin, Şam, Tiflis, Semrkand gibi şehirlerde geçer. 
Öykülerin ana karakteri Ebu Zeyd adlı, dilenci kılığında dünyayı dolaşan kurnaz ve düzenbaz biridir. Güzel konuşmasıyla insanları aldatır. Amacına ulaşmak için her türlü yalanı söyler. Onun zıt kişiliği ise dürüst bir insan olan Haris’tir. Ebu Zeyd’in bozduğunu Haris düzeltmeye çalışır. Metnin içindeki espri ve mesajları anlayabilmek için Arapçayı ileri derecede bilmek şarttır. Zira çoğu öyküdeki mesaj Arapçadaki mecaz anlamlara dayanılarak üretilmiştir. 
Maḳāmât sevilen bir eser olduğundan Arap-İslam dünyasında çok sayıda el yazması kopyası vardır. Eserin Batıda tanıtan Jacobus Golius’tur (Leiden 1656). Albertus Schultens üç makāmeyi Latinceye çevirip basmıştır (Leiden 1731). Caussin de Perceval de yapıtı tam metin olarak yayımlamıştır (Paris 1819). Ama eseri tanıtan asıl kişi meşhur Fransız şarkiyatçı Silvestre de Sacy’dir. Osmanlı dünyasında Arapça bilenler dışında tanınmayan kitabın bazı bölümleri ya da bütünü 19. yüzyıl sonlarında ve 20. yüzyıl başlarında Tâhir Selâm Muhammed Beg, Ahmed Hamdi Şirvânî, Manastırlı Dâniş Ahmed Efendi, Antepli Münif Ahmed Paşa, Hâşim Veli Abdurrahman, Kâmil Yetkin gibi farklı isimlerce yayımlanmıştır.