Halife Mansûr-Billâh Döneminde Fâtımîler

İslâm’ın doğuşunu müteakip 1./7. yüzyılda Müslümanların hâkimiyetine giren Mağrib topraklarında Sünnî, Şiî ve Hâricîlik gibi farklı mezheplere bağlı hanedanlık ve devletler kurulmuştur. Bunlardan bir tanesi olan Şiî İsmâilî anlayışa sahip Fâtımîler, Mağrib’de yer alan İfrîkıye’de 297 (909) yılında kurulmalarının ardından altmış küsür yıl içerisinde Mağrib, Sicilya, Mısır, Suriye ve Hicaz gibi toprakları ele geçirerek İslâm dünyasında etkili bir güce ulaşmıştır. Fâtımî Devletinin siyasî ve askerî alanlarda yakaladığı bu başarıların kökü, ilk halifelerin (Mehdî, Kâim, Mansûr) devleti kurma ve hâkimiyet alanlarını genişletme sürecinde yaptıkları katkılara dayanmaktadır. İsmâilî anlayışa sahip oldukları için tarih boyunca “İslâm’ın muhalifleri” olarak telakki edilen Fâtımîler’in, Mağrib’de kalıcı olmak için ilk Halife Mehdî’den itibaren burada yer alan kabilelere otoritelerini kabul ettirmek adına verdikleri mücadele, ayrıca Batı Akdeniz’de söz sahibi olmak için Endülüs Emevî Devleti ve Bizans İmparatorluğu ile yaşadıkları rekabet çetin ve uzun soluklu olmuştur. Mehdî ve Kâim dönemlerinde Fâtımîler’in gerçekleştirdikleri siyasî ve dinî uygulamaları kabul etmeyen farklı etnik ve mezhebe mensup pek çok kabile büyük isyanlar çıkararak devletin otoritesini sarsmışlardır. Bunlardan bir tanesi olan Hâricî Ebû Yezîd en-Nükkârî isyanı devleti yıkımın eşiğine getirmiştir. Hayatını çalışma konusu edindiğimiz üçüncü Fâtımî Halifesi Mansûr-Billâh, etkileri büyük olan bu isyanı bastırarak Fâtımî Devletini deyim yerindeyse yeniden kurmuştur. Döneminde çıkan bütün isyanları büyük bir kararlılık ve azim ile bastırmayı başaran Mansûr, devleti Mağrib’de yeniden söz sahibi yaparak Endülüs Emevî Devletinin bölgede Fâtımîler aleyhine genişlemesini engellemiştir. Ayrıca Batı Akdeniz’de Bizans İmparatorluğuna karşı başarılı bir mücadele vererek bölgede otoritesini tesis etmiştir. Başarılarını taçlandırmak adına kendi adına nispetle Mansûriye adlı başşehri inşa eden Halife, kısa süren hilâfetinde Sünnî tebaa ile iyi geçinmiş, onların desteğini önemseyici bir politika takip etmiştir. Şahsiyeti ve icraatlarıyla birçok Sünnî müellif tarafından da takdirle karşılanan Halife Mansûr, Fâtımîler’in en dikkat çekici halifeleri arasında yerini almıştır.