Jana Werther

Johann Wolfgang Goethe ki ye?

Di 23e Gelaveja 1749an deli Frankfurte ji deya xwe buye. Ji ber ku de u bave wi bi zanist u hunere ve mijul bune li hawirdoreke hunerhez mezin buye. Di şanzdeh saliya xwe de ji bo perwerdehiya hiquqe çuye Leipzige. Pişti ku ji ber nexweşiya xwe vegeriyaye Frankfurte li ser weje, kimya u ole xebitiye. Di sala 1770an de çuye Strazburge u live wir helbestvane heri navdare we serdeme, Herder nas kiriye u bi saya Herderi betir giringi daye helbeste u bi vi awayi diruveki nu daye helbesta almani. Di sala 1774an de "Jana Werther" nivisandi ye. Ev roman wek destpeka berhemen kemile yen Goethe te binavkirin.

Geothe di sala 1776an de buye şewirmende duke Waimare u her wiha buye revebire şanoya Waimare. Wi ev vatini heya dawiya jiyana xwe domandiye.

Di sala 1786an de çuye Romaye u heya sala 1788an li wir maye. Di van Du salan de şaristaniyeta  Yewnan u Romaye vekolandiye. Pişti ve serdane di berhemen wi de bandora herdu şaristaniyetan zedetir. buye. Wi şanoya xwe ya bi nave Egmont li .romaye nivisandiye.

Di sala 1808an de bi handana schiller berga peşin a berhema xwe ya navdar Faust qedandiye. Wi, berga duwen a ve berhema giranbiha çend hefte beriya mirina xwe temam kiriye. Goethe di 22ye Adara 1832an de çuye ser dilovaniya xwe.

Berhemen wi yen sereke ev in: West-oest Licher, Faust, İphigenie, Wilhelm, Meister, Kont, Egmont, Tarkuato Tasso, Herman u Doratho.

Goethe wek serkeşe wejeya klasik a Almani te binavkirin. Wejeya Almani bi saya wi di wejera klasik a Ewropaye de bu xwedi ciheki gring. Her wisa rexnegiren wejeye hevbir in ku wi her çiqas bi Almani u weki Almaneki nivisandibe ji her tim nirxen gerduni derxistin peş.

Em ve kurtenivisa li ser jiyan u berhemen Goethe bi gotineke wi ya navdar ku wi di ber sekerate de gotibu, bi dawi tinin:

"Ronahi, hineki din ronahi!"

Johann Wolfgang Goethe; di derbare ve berhema xwe ya ku di deste we de ye weha dibeje:

"Bi qasi ku ji deste min hat di derbare serboriya Werthere reben de min çi ditibin berhev kirin u niha ji peşkeşi we dikim. Ez dizamin ku hun e spasiya min bikin. ji ber hezjekirin u heyraniya giyan u kesayetiya wi, hun e li hember çarenisiva wi nekarin rondiken çaven xwe bigirin.

A niha yen ku heman wi hesten wi parve dikin, jana wi bila we aş bike u ger hun ji ber çarenivis an ji qebehete xwe nikarin hevaleki din e nez bibinin, bila ev pirtuk ji we re bibe hevalek!"