Küleyni ve Şii Düşünce Tarihindeki Yeri

İmâmiyye Şîası’nın teşekkülü açısında hicrî üçüncü asrın son yarısı oldukça belirleyici bir dönemeç olmuştur. Şiî iç farklılaşmanın temel kırılmaları bu dönemde yaşanmış ve yeni kodları inşa edilerek yola devam edilmiştir. Bu dönemde Şiî çevreler, “çocuk imamlar”, “gaybet” ve imamların sayısı gibi problemlerle hemhal olmuşlardır. Nazariyede bütünlük arayışı bu dönemin en önemli meselesi olmuş ve yeni bir kurgu ile çıkış yolları aranmıştır. Bu çalışmada Şiîlik için travmatik olarak tasavvur edilebilecek bir zaman diliminde tarih sahnesine çıkan Kütüb-i Erbaa’nın ilki olan el-Kâfî’nin yazarı Muhammed b. Ya‘kûb b. İshâk el-Küleynî (ö. 329/940-41) ve Şiî düşünceye olan etkisi incelenmiştir. Küleynî özelinde yapılan bu araştırmada, kişiler üzerinde derinleşme prensibi çerçevesinde öncelikli olarak Küleynî’nin doğduğu, fikirlerinin oluşumuna ve gelişimine etki eden çevre; sosyal, siyasî, ekonomik ve kültürel açıdan ele alınmaya çalışılmıştır.
Küleynî’ye kadar olan Şiî düşünce tasvir edildikten sonra, Küleynî’nin hayatı, yaşadığı çevre, ilmî kişiliğine dair mâlûmat verilmiş, bize ulaşan tek eseri el-Kâfî’nin tanıtımı yapılmıştır. Akabinde Küleynî’ye yönelik övgü, yergi ve Küleynî etrafında özellikle son dönemde mezhep çatışmasının etkisiyle gündeme getirilen şüpheler üzerinde durulmuştur.
Son olarak Küleynî’nin Şiî düşünce üzerindeki izlerinin takip edildiği bir bölüm açılarak, Küleynî’nin el-Kâfî’yi yazma amacı, Usûlîliğin yükseliş süreci sonrasında üzerine uygulanan karartma stratejisi ve Safevîler döneminde kazandığı otorite haline gelme süreci irdelenmiştir. Bu çalışma neticesinde Küleynî gibi köşe taşı bir âlimin eseri aracılığıyla Şiî düşünceyi etkileyip şekillendirdiği; bu etkinin kendi dönemi ve sonraki süreçlerde Şiî-İmamî düşünceye ontolojik katkı sağladığı tespit edilmiştir. Çalışmada metin analizi yöntemi esas alınmıştır.