Muhiti Divanı

Divan edebiyatı araştırmalarının temelinde metin kurma çalışmaları vardır. Özellikle Tenkitli metinler dil alanında ya da tematik konularda araştırma yapanların pek çok farklı nüshayla boğuşmasının önüne geçmektedir. Bu kitapta da XVI. yüzyıla ait Muhîtî Divanı’nın Berlin, Arnavutluk yazmaları dâhil daha önce görülmemiş nüshaları görülmüş, nüshalar şecerelendirilmiş ve seçilen beş yazma nüsha üzerinden edisyon kritik yöntemi ile tenkitli metin kurulmuştur. Ayrıca Muhîtî’nin hayatı ve eserleri, dinî, fikrî, edebî kimliği ile etkilendiği ve etkilediği sanatçılardan söz edilmiştir. Divan’la ilgili, okuyanların eserden istifadesini artırmak amacıyla şekil, içerik, dil, söz sanatları itibarıyla birtakım tespitler yapılmıştır. Muhteva incelemesi yapılırken “Din, Tasavvuf, Toplum ve Kültür, Tabiat ve İnsan” ana başlıkları kullanılmıştır. Böylelikle hakkında yeterince bilgi bulunmayan Muhîtî’nin kimliği, Hurufilerin İslam’ı algılayış biçimleri, XVI. yüzyıl divan şiirinde Hurufilik inancının edebî temsili hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur.

Kökeni harfçiliğe dayanan Hurufilik XIV. yüzyılda Fazlullah-ı Hurufi tarafından kurulmuştur. İran’da ortaya çıkan ancak bazı zümrelerce iman dairesinde kabul edilmemeleri nedeniyle burada tutunamayan inanış Anadolu’ya yönelmiştir. Hurufilik mensupları Anadolu’da Fatih Sultan Mehmet zamanından başlayarak dönem dönem idam mahkûmu olmuş ve sürgüne yollanmışlardır. Bu sebeple farklı dergâhlar içerisinde varlıklarını sürdürmeye ve sürgünler nedeniyle Balkanlara yayılmaya başlamışlardır. Nihayetinde fetihler, sürgünler ve Hurufilik temsilcilerinin öğretilerini yayma gayreti, Osmanlı coğrafyasının sosyolojik ve edebî manzarasını kısmen şekillendirmiştir. İşte divan edebiyatında Hurufi kimliği ile öne çıkan önemli şairlerden biri XVI. yüzyıl divan şairi Muhîtî’dir. Onun bu kitaba konu olan eserine bakıldığında Fazl’ın samimi bir takipçisi olduğunu, Fazlulah’ın çağdaşı olmasa bile Fazl’ın halifeleri gibi bir misyon yüklendiğini, inancının esaslarını çekinmeden ortaya koyduğunu, Hurufiliğin Bektaşilik gibi çatılara sığınmadan bağımsız bir inanç olarak var olabilmesi için çaba sarf ettiğini anlamak mümkündür. Dolayısıyla Muhîtî’nin bu eserinden Hurufilikle ilgili bilgi ve inanışlar adım adım takip edilebilir. Ayrıca bu incelemeyle Muhîtî’nin divan şiiri geleneğini iyi bildiği ve şiir tekniğinde oldukça başarılı olduğu görülebilmektedir.