Mu`tezile Fıkıh Usulünün Hanefi Usulüne Etkisi Hicri II-VI. Asırlar

Hanefî mezhebinin Mu‘tezile ile ilişkisi erken dönemlerden itibaren tartışma konusu olmuştur. Mu‘tezile’nin öncülük ettiği kelâm merkezli birçok fıkıh usûlü konusu hicri 2. asırdan itibaren literatürdeki yerini almıştır. Hanefî mezhebi özelinde Mu‘tezile’nin usûl görüşlerine ilk ciddi itirazlar, Semerkant meşâyihi adına İmâm Mâtürîdî tarafından yöneltilmiştir. Sonraki asırlarda bazı usûl eserlerinde onun yöntemi devam ettirilse de, müteahhir dönemde mezhebin usûlî ekseni Irak’ta temelleri atılan ve Buhara meşayihi tarafından son şekli verilen yönteme doğru evrilmiştir. Fakat Irak meşâyihinden Kerhî ve Cessâs ile şekillenen ilk usûl eserlerindeki bazı görüşler, iç içe yaşadıkları ve etkisinde kaldıkları Mu‘tezilî usulcülerin görüşlerine paralel gelişmiştir. Buhara’ya, Debûsî üzerinden intikal eden bu itizâlî usûl görüşleri Pezdevî ve Serahsî tarafından kısmen dışarda tutulmaya çalışılmıştır. Semerkant meşâyihinin çizgisini takip eden Mâtürîdî usûlcüler ise meseleleri daha hassas bir süzgeçten geçirmiş, Ebû Hanife ve ashabının kelâmî kabullerini de dikkate alarak Hanefî usûlünü, kelâmî bir perspektifle yeniden şekillendirmeye çalışmışlardır.
Bu çalışma, Ebû Hanife’den başlayarak Irak, Semerkant ve Buhara meşâyihinin görüşlerinde Mu‘tezile’nin etkisi ve onlara gösterilen tepkileri incelemektedir.