Osmanlı Kadısının El Kitapları -Tercîhü’l-Beyyinât Risaleleri-Literatürü-

Bu çalışma, Osmanlılar döneminde yaşayan ve kadılık görevi yapmış âlimler tarafından yazılan bir risale türüne yoğunlaşmaktadır. İlk örneği Vankulu Mehmed Efendi tarafından yazılan ve mahkemeye sunulan beyyineler arasında çelişki bulunması durumunda hangi beyyinenin tercih edilmesi gerektiğini anlatan bu eserler, aynı amacı hedeflemekle birlikte farklı metotlarla yazılmışlardır. Burada sözü edilen beyyine, daha çok şahit anlamında kullanılmakla beraber mahkemeye sunulan kuvvetli deliller anlamındadır. Mesele çerçevesinde yazılan eserler genellikle kadılık görevi yapmış kişiler tarafından kadılar için bir el kitabı olmak üzere yazılmıştır. Bu çalışmada konuyla ilgili ön plana çıkmış risaleler tercih edilmiştir. Böylece bu risalelerin muhtevaları, yazılış amaçları, yöntem ve kaynaklarına dair bilgi verilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmayla Osmanlı yargısının en önemli unsurlarından biri olan kadıların hüküm tesisinde esas aldıkları ilkeler ve kadıların bu hükümlere ulaşırken kullanmış oldukları kaynaklar hakkında bilgi edinilecektir. Belirtilmelidir ki bu risaleler iki yönden Osmanlı kadısının kullandığı kaynaklar hakkında bilgi vermektedir. Bunların ilki, bu risaleler, kadıların yargılama esnasında beyyinelerin tearuzu durumunda hangi beyyinenin tercih edilmesi gerektiği hususunda bilgi vermektedir. İkincisi ise bu eserleri yazan müellifler, ilgili ilke ve örneği hangi kaynaktan aldıklarını ifade etmişlerdir. Dolayısıyla sonuç olarak ortaya çıkan risaleler, hem Osmanlı kadısının hüküm verirken istifade ettiği bir kaynak görevi görmekte hem de bu risalelerin kullandıkları kaynaklar, kadıların hükme ulaşırken hangi kaynaklardan yararlandığına dair bilgi vermektedir.