Sünnette Amaç-Araç İlişkisi

Hz. Peygamber’in belirli bir amaca yönelik olarak kullandığı vasıtaların, aynı amaca hizmet eden farklı araçlarla değiştirilip değiştirilemeyeceği meselesi, fıkıh usûlünde makâsıd (amaçlar) ve vesâil (araçlar) ayrımı bağlamında tartışılmıştır. Buradan hareketle, bugün diş fırçası gibi farklı araçlarla ağız ve diş temizliğinin yapılması, misvak kullanımıyla aynı hükmü taşıyıp taşımadığı hususu, günümüz Müslümanlarının sıklıkla karşılaştığı ve cevap aradığı önemli meselelerden biri hâline gelmiştir. Elinizdeki çalışma, sünnetin şekilci bir bakıştan ziyade maksat odaklı bir yaklaşımla ele alınması gerektiği düşüncesinden hareketle, Hz. Peygamber’in uygulamalarında görülen araç-amaç ilişkisini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede, özellikle misvak rivayetleri üzerinden yürütülen analizle, sünnetin zamanla değişen şartlar karşısında nasıl bir esneklik taşıdığı meselesi, hadis rivayetleri bağlamında ele alınmaktadır. Çalışmanın temel hedefi, sünnetin sadece lafzî ve zahirî yönleriyle değil, onun arkasında yer alan hikmet, gaye ve maksadıyla birlikte anlaşılmasına katkı sunmaktır. Misvak örneği özelinde yapılan bu değerlendirme, bir yandan hadislerin lafzî yorumları ile maksat merkezli yaklaşımlar arasındaki farklara işaret etmeye çalışırken, diğer yandan sünnetin sabit ve değişken yönlerinin tespitine yönelik bir yöntem önerisi sunmayı hedeflemektedir.