Tefsirlerde Mu’tezile Etkisi

Zemahşerî, Mu`tezilî bir âlim olup tefsirinde de Mu`tezilî fikirler çerçevesinde âyetleri yorumlamasından dolayı kaleme aldığı el-Keşşâf adlı eseri Mu`tezile mezhebinin tefsirlerinden kabul edilmektedir. Ancak dil özellikleriye ilgili yorumları çok takdir edilen böyle bir tefsirden istifadeyi sağlamak ve i`tizâlî fikirlerin ayıklanıp mezhebî etkisini önlemek amacıyla Beyzâvî ve Nesefî`nin el-Keşşâf`tan çok fazla alıntılar yaparak kendi tefsirlerini yazmalarından dolayı âlimlerin çoğu Beyzâvî ve Nesefî`nin tefsirlerini el-Keşşâf`ın bir özeti kabul etmektedir. Ancak özet olduğunu söyleyebilmek için fikrî temelleri bakımından da aynı özellikleri taşıması gerekir. Dil açısından fikrî temelleri aynı olduğu için bu yönüyle özet kabul edilebilir. Ancak kelâmî ve fıkhî açıklamalarda da özet olduğunu söylemek mümkün değildir. Zira Beyzâvî ve Nesefî el-Keşşâf`ı kendi kelâmî ve fıkhî mezheplerinin potasından geçirip fikirlerini süzerek kendi fikirlerini yansıtacak şekilde tekrar düzenlemişler. Bu açıdan bu iki tefsiri orijinal tefsir kabul etmek mümkün görünmektedir. Bununla birlikte her iki müfessirin eleştirmeden kendi tefsirlerine aldıkları bazı i`tizâlî görüşler de tespit edilmiştir. Ancak Beyzâvî ve Nesefî`nin i`tizâli yansıttığını düşündüğümüz görüşlerin sayısının azlığı tefsirlerine zarar vermediğini düşünebiliriz.