Toplum ve Dil Diltoplumbilimin Temel Kavramları-Kuramları ve Sorunları

Yeni ve genç bir dil bilimi disiplini olan diltoplumbiliminin (sociology of language) çerçevesi, yakın disiplinler olan toplumdilbiliminden (sociolinguistics), kültürdilbiliminden (cultural linguistics) ve kültürbiliminden (culture science) çeşitli farklılıklar göstermektedir. Diltoplumbiliminde inceleme nesnesi olarak dil verileri, kültürel fenomenler değil, toplum (ve toplumsal yapı) öncelenmiştir. Bu doğrultuda, elinizdeki kitabın hazırlanmasındaki temel amacımız, toplumsal çeşitlilik, kültürel çeşitlilik süreçlerinin izlenmesi ve bu süreçlerin dildeki iz düşümü olan dilsel çeşitlilik olgusunun diltoplumbilimsel ilke ve yöntemler ışığında değerlendirilmesi ve yorumlanmasıdır. Kitapta, diltoplumbilimi ile ilgili olan “ana dili, ata dil, çokdillilik, ikidillilik, dil canlandırımı, dilsel çeşitlilik, dil değişkeleri, dil değiştirimi, dil planlaması, dil seçimi, dil sürdürümü, dil tutumu, dil yitimi, geçer dil, hane dili, temas dilleri, yapma dil” gibi temel kavramlar; “eksiklik kuramı, ayrılık kuramı, nezaket kuramı, nezaket dışılık, Sapir-Whorf hipotezi” gibi temel kuramlar; “coğrafya, toplumsal sınıf ve toplumsal ağ, cinsiyet, yaş” gibi temel sosyal değişkenlerin dil üzerindeki etkileri ve “kültürün tanımı, bileşenleri ve türleri, kültürel kurumlar ve dil ilişkisi” karşılaştırmalı bir anlayışla ve örneklerle açıklanmıştır.

Diltoplumbilimi, Fishman’ın da belirttiği üzere henüz “prematüre dönemi”ni yaşamaktadır ve kuramsal olarak yeterince tanımlanmamıştır. Alanın temel kavramları, ilkeleri, yöntemleri, dayandığı kuramlar henüz kesinleş(tiril)miş ve olgunlaş(tırıl)mış değildir. Ancak, sunmuş olduğu yeni bakış açısı ve her türlü toplumsal grubun eylemini inceleme nesnesi edinmesi bakımından geniş bir perspektif sunan diltoplumbilimi gelişime açık bir disiplindir. Kitabın, dilin “sosyal öz”ünü araştırma iddiasında olan diltoplumbilimi disiplininin özellikle Türkiye’deki tanıtımına ve gelişimine katkı sunmasını umuyoruz.